Als je aan de wijnen van Piëmonte denkt, denk je vaak eerst aan Barolo, Barbaresco, nebbiolo, barbera en dolcetto. Als je een beetje langer nadenkt misschien ook de witte arneis en cortese (ja die van de Gavi). En voor mousserend wellicht moscato? Maar weet je dat er in het noorden van de regio heerlijke wijnen worden gemaakt van de druif ERBALUCE? En ook nog eens in diverse stijlen. Ik neem je even mee.

Erbaluce is een wit druivenras dat voornamelijk wordt verbouwd in de regio Piëmonte in de provincie Canavese, in Noord-Italië. In die provincie staan zo’n 500 ha aangeplant met druivenstokken, waarvan iets meer dan de helft met erbaluce.

Met name de stad Caluso staat bekend om zijn Erbaluce-wijnen. Erbaluce di Caluso heeft sinds 2010 de DOCG-status (Denominazione di Origine Controllata e Garantita), het hoogste niveau binnen de Italiaanse wijnclassificatie.

Over de herkomst van de naam “Erbaluce” wordt gediscussieerd. Een theorie is dat Erbaluce van de Romeinse woorden Alba Lux (Albaluce) komt, wat ‘wit licht’ betekent, of ‘Alba Luce’, wat ochtendgloren betekent, beide refererend aan de lichte koperglans van de druiven als ze rijp zijn. Ook gaat er een legende rond over de mooie nimf Albaluce die met haar tranen, die in de grond doordrongen, wijnstokscheuten voortbracht.

Erbaluce (foto: ivinidelpiemonte.it)

De veelzijdigheid van erbaluce

Hoe het ook zij, over de belangrijkste kenmerken van deze witte variëteit kunnen we het eens zijn. Erbaluce heeft een hoge zuurgraad en een dikke schil. Wijnen van erbaluce zijn dan ook fris met vaak een uitgesproken mineraliteit (steen/zilt) en aroma’s van peer, groene appel, citrusvruchten en witte bloemen, naast zoet-aromatische kruiden als salie. Door de hoge zuurgraad kan een wijn van erbaluce-druiven in verschillende stijlen worden gemaakt: als een stille droge, een zoete passito of een sprankelende mousserende.

Passito en Spumante

In de regio worden, naast de stille wijnen, vooral de passitowijnen geconsumeerd. Het zijn wijnen van minimaal 5 maanden ingedroogde druiven, waardoor ze  vaak meer dan 100 g/l restsuiker bevatten, maar door de hoge zuurgraad blijven ze fris en fruitrijk. De mousserende versie, de Erbaluce di Caluso Spumante, wordt steeds echter steeds meer bekend. Hij wordt gemaakt volgens de traditionele methode (dus net als bij champagne met de tweede gisting in de fles) wat zorgt voor de fijne bubbels en complexe smaken. Erbaluce mousserende wijnen zijn meestal droog of extra droog met ook hier frisse zuren, citrustonen en hints van witte bloemen.

Amfitheater Morenico di Ivrea

Tijdens mijn bezoek aan Piëmonte in maart van dit jaar bezocht ik twee wijnhuizen in Piverone die wijnen van de erbaluce-druif produceren: Cantina della Serra en La Masera. Piverone is een gemeente nabij het Lago di Viverone, zo’n 80 km ten noord-oosten van de stad Turijn en is onderdeel van het morene-amfitheater van Ivrea, een morene-reliëf in het Canavese-gebied. Het amfitheater is ontstaan in de Quartaire periode door het transport van sedimenten naar de Po-vallei tijdens de ijstijden door de grote gletsjer die door de Dora Baltea- vallei liep. Je vindt hier dus een grote variëteit aan bodemsoorten, in samenstelling variërend, maar met name bestaande uit rotsen, zand, slib en klei. In het geval van Piverone, waar mijn bezoeken plaatsvinden, blijkt voornamelijk zandgrond te domineren.

Cantina della Serra

De jonge wijnmaker Vittorio van Cantina della Serra wacht me buiten in de wijngaard op. De druiven zijn geleid via pergola’s: het eerste stuk geeft volgens Vittorio geen druiven, wat de variëteit geschikt maakt voor pergola. Met uitzicht op het Lago di Viverone proef ik mijn eerste Erbaluce wijn, de Ramblè Vigna Cariola Erbaluce di Caluso DOCG 2021 met een organic keurmerk. Het is een vriendelijke kennismaking: de wijn is droog, fris, licht bloemig en heeft een milde stenige mineraliteit. Er staat een harde wind, wat meteen duidelijk maakt dat schimmelziektes hier niet veel voorkomen: de wind blaast de druiven immers snel droog. Die wind waait vandaag echter zo hard, dat we besluiten de proeverij binnen voort te zetten.

Cantina della Serra is een coop, opgericht in 1953, met inmiddels 230 leden verdeeld over 18 gemeentes. Van de 150 ha aan wijngaarden is zo’n 40% beplant met erbaluce en de rest, 60%, met rode druiven: barbera, nebbiolo, croatina en neretto. 70% van de wijngaarden valt onder een DOCG of DOC. Ik proef hier vooral Erbaluce wijnen, maar ook enkele rode wijnen.

Wijnmaker Vittorio presenteert de winery, het gebied en de wijnen.

Cantina della Serra, de proeverij

We beginnen met mousserend en gaan via wit en rood naar enkele mooie passito’s.

De eerste mousserende door deze coop werd 20 jaar geleden gemaakt. De Erbaluce di Caluso DOCG Spumantes worden allemaal gemaakt volgens de Metodo Classico, dus, net als bij champagne, met de tweede gisting in de fles. Leuk detail: van de schillen van de druiven die overblijven wordt een grappa gemaakt, die weer wordt gebruikt voor de liqueur de tirage.

Erbaluce di Caluso DOCG Spumante Serra Zero 2018
Volgens de wijnmaker was 2018 een topjaar voor spumantes. De druiven komen van de wijngaard waar we zojuist waren, op zuid-west hellingen aan het Lago di Viverone. De wijn rustte 38 maanden sur lie, dégorgement was in november 2022.
Citroengeel met een gouden glans. Niet heel veel neus. Mooie, krachtige mousse; grapefruit, orange peel. Mooi grapefruit bittertje na.

Erbaluce di Caluso DOCG Spumante Serra Classic 2019 Brut
Minimaal 30 maanden sur lie.
Deze wijn heeft beduidend meer neus met vooral zoet rijp fruit, abrikoos en fris citrusfruit. Dat komt in de mond terug.  Elegante, verfijnde mousse. Sappig.

Canavese DOC Spumante Serra Classic Rosè 2019 Brut
Een rosé van 100% nebbiolo.
In deze Spumante vooral rood fruit, besjes, rijpe aardbeien. Een sappig glas met een mooie finale met fris rijp fruit.

Erbaluce di Caluso DOCG ‘Sessanta’ 2020
De naam Sessanta (=60) werd gegeven ter gelegenheid van de 60e verjaardag van de wijnmakerij, het jaar waarin deze wijn voor het eerst werd geproduceerd. De erbaluce druiven voor deze wijn komen van diverse kleine percelen van de gehele Serra heuvel en is dus het werk van verschillende wijnbouwers.
Intense neus met wit- en citrusfruit, peer. Sappig en kruidig. Lange, zilte finish. 

Erbaluce di Caluso DOCG ‘Serra Morena’ 2020
Het project voor deze wijn is drie jaar geleden gestart. De druiven werden niet meer via pergola’s geleid, maar via een verticaal systeem.
De wijn is wat meer gesloten in de neus dan de vorige. In de mond spicy, zilt, perzik en licht phenolic. Mooie, lange afdronk.

Erbaluce di Caluso DOCG ‘Etichetta Storica’ 2021
Fermentatie van de erbaluce druiven voor deze wijn vindt plaats gedurende 12 dagen met de schillen en deels met de steeltjes waardoor een type ‘orange wine’ ontstaat. De wijn rijpt vervolgens minimaal 6 maanden deels in vaten van cement, oude houten vaten en terracotta amfora’s.
Goudgeel met een bruine tint. Orange peel, gedroogde kruiden, amandelbittertje en een zilte mineraliteit. 

Erbaluce di Caluso DOCG ‘Sessanta’ 2014
Deze oudere vintage van de ‘Sessanta’ wijn, waarmee we de Erbaluce serie begonnen, wordt in een groter glas geschonken.
Goudgeel van kleur, schitterend. In neus en mond gele appel, perzik, gedroogde rozijnen. De wijn blijft fris met een verfijnde, zilte mineraliteit.

Canavese DOC Nebbiolo ‘Tupiel’ 2020
Deze wijn van 100% nebbiolo wordt geschonken in een Bourgogne-glas. De fermentatie voor deze wijn vindt plaats in rvs waarna een rijping plaatsvindt, half in beton, half in barrel. Voor deze vintage is echter geen (of minimaal) hout gebruikt, omdat het een warm jaar was en de wijn te ‘zwaar’ zou worden.
Elegante stijl, rood fruit, sappig, medium body, mooie zuurgraad, fris, easy-drinking.  

Canavese DOC Rosso ‘Etichetta Storica’ (Neretto) 2021
Neretto = kleine zwarte. Authentiek druivenras van deze regio. Er zijn maar een paar neretto-stokken te vinden in diverse wijngaarden: van deze wijn zijn dus slechts 600 flessen geproduceerd. Op dit druivenras te conserveren heeft de cantina een stukje aangeplant, uitsluitend met neretto. De fermentatie en opvoeding vindt plaats in rvs.
Lekker sappige wijn, geen waarneembare tannines, lichte body, kruidig, pepertje. 

Canavese DOC Rosso ‘Eroico’ 2021
De druiven voor deze wijn komen van de top van de heuvels, die moeilijk te bewerken zijn. De wijnstokken zijn aangeplant in terrasvorm met stenen trappen. De coop wil deze wijngaard toch heel graag behouden, met name om de leden die daar hun wijngaard hebben, te ondersteunen. Het is een wijn van 60% nebbiolo, 30% neretto en 10% andere locale druivenrassen. Whole-bunch pressing, maceratie 3 weken, dan 1 jaar in oudere vaten.

Caluso DOC Passito 2006 vs Riserva 2007
We sluiten de proeverij af met een Caluso Passito DOC 2006 en een Caluso DOC Passito Riserva 2007. Op de labels prijkt de naam DOC in plaats van DOCG: de apellatie heeft immers in 2010 pas de ‘G’ erbij gekregen. Erbaluce is, door de dikke schil en open trossen, uitermate geschikt voor de productie van passito wijnen. Tijdens het drogingsproces van ruim 6 maanden verliezen de druiven ruim 50% van hun vocht, wat resulteert in geconcentreerde, zoete wijnen. De rijping van 5 jaar in eiken vaten geeft de wijn zijn complexiteit.
Beide wijnen zijn donkergeel van kleur, met koperen hints. Gedroogd fruit, hazelnoten, dadels en orange peel. Ze zijn niet zo alcoholisch (14%) en opvallend lekker fris met een restsuiker van 100-140 g/l en een acidity van 6-7.  Beide wijnen hebben hetzelfde karakter, waarbij de 2007 zich iets voller in de mond geeft. 

Website: cantinadellaserra.com/en

Ik lust hier wel wat blauwe kaas bij, of een stukje chocolade, maar we gaan door naar het volgende bezoek: La Masera staat op het programma.

La Masera, ‘our childhood dream…”

Alessandro Comotto, ontvangt me en vertelt enthousiast over het ontstaan van de winery. La Masera is ontstaan door een jongensdroom van 5 vrienden: Alessandro, Gian Carlo, Davide, Sergio en Marco. Als kinderen, in die leeftijd waarop men zich voorstelt astronaut of voetballer te worden, zeiden zij tegen elkaar dat het leuk zou zijn om op een dag samen de Erbaluce Passito te produceren. Erbaluce Passito, voor hen een “magisch” product dat deel uitmaakte van hun jeugd waarin hun ouders en  grootouders hen op herfstavonden altijd meenamen om te zien en te proeven.

Het bleef voorlopig bij een jongensdroom: ieder van hen ging zijn eigen weg en kozen verschillende beroepen. Tot ze elkaar jaren later weer eens ontmoetten en de droom van hun jeugd ter sprake kwam. De vriendschap voelde weer net als vroeger, alsof al die tussenliggende jaren er niet waren geweest. De vrienden besloten dat het tijd was hun droom, de erbaluce druif voor de toekomst te bewaren, waar te maken: in 2005 is La Masera geboren. Inmiddels worden jaarlijks zo’n 27.000 flessen geproduceerd van 5 ha aan wijngaarden.

‘La Masera’ verwijst naar de dikke stenen muren (dry stone walls) die de wijngaard omgeven.

La Masera, de proeverij

We beginnen de proeverij met enkele mousserende wijnen. Alessandro vertelt dat de vrienden met elkaar de Champagnestreek bezochten om aldaar te leren hoe je mooie mousserende wijn maakt. Dat, en het produceren van de andere wijnen, kunnen ze zelf ook, maar ze hebben wel een wijnmaker aangetrokken. De tweede op rij inmiddels: de eerste wilde wijn ‘voor de markt’ maken. De vrienden echter willen vooral wijn maken die ze zelf lekker vinden. We nemen de proef op de som…

Erbaluce di Caluso Spumante DOCG “Masilé” Pas Dosé Millesimato   2019
“Masilé” wil zeggen: ‘Masera Il est” > Masera produceert ook mousserende wijnen. Na de eerste fermentatie rust de wijn ongeveer zes maanden sur lie, gedeeltelijk in barriques en gedeeltelijk in roestvrijstalen tanks met wekelijks batonnage. De tweede gisting vindt plaats in de fles en duurt tussen de 36 en 40 maanden.
Deze wijn is makkelijker dan die van Serre, mooi citroen en tikje toast, ook in de lange finish. Elegante mousse.

Erbaluce di Caluso Spumante DOCG “Masilé” Brut Millesimato 2015
De productie van deze Spumante is gelijk aan die van de Pas Dosé, behalve dat hij wat meer restsuiker bevat.
Elegant, zachte mousse, bloemig, tikje toast. Mooi amandelbittertje na. Heel fris, ondanks de leeftijd.

Canavese Rosato Spumante DOC “Bollo” Brut Millesimato 2020
Een blend van 60 barbera en 40 verspolina en freisa. Barbera brengt de frisheid, freisa de fruitige aroma’s en vespolina een aangename tanninetoets.
Lekker vers rood fruit, aardbei, wel mooi droog. Elegante mousse, frisse, lange finish.

Erbaluce di Caluso DOCG “Anima” 2021
“Anima:” = ‘our soul’, we hebben alles in deze wijn en winery gestopt. Het is de meest belangrijke productie voor het bedrijf. Fermentatie en opvoeding uitsluitend in rvs.
Frisse gele appel, bloemig, citrus. Sappig, rond, vol met een mooie zuurgraad. Acidity,  minerality, salinity.

Erbaluce di Caluso DOCG “Anima dAnnata 2019
Zelfde wijn als de vorige, alleen gaat de most hier voor 3%  tonneau gedurende 10 maanden. En de wijn is ouder.
Ook hier schreef ik de woorden acidity,  minerality, salinity. Een tikje amandel, wat ronder dan de vorige wijn, orange peel, citrus, acaciahoning. Heel mooi!

Erbaluce di Caluso DOCG “Macaria” 2019
Tijdens de fermentatie gaat 90% van de most naar eikenhouten vaten (tonneau, 30% nieuw, 70% gebruikt) terwijl 10% rijpt in roestvrijstalen tanks. In beide gevallen vindt wekelijkse batonnage plaats. Na minimaal 10 maanden worden de wijnen geblend en na 6 maanden in de fles op de markt gebracht.
Deze wijn geeft zich iets minder in de neus. Een romig mondgevoel met rijp wit fruit, milde vanilletonen en ook hier weer een zilte mineraliteit. Tikje tannineus door het eiken, ook in de afdronk, maar een mooie wijn.

Dan vindt onze gastheer het tijd om iets lekkers te serveren: Salam Patata en Toma komen op tafel. Heerlijke salami en kaas uit deze streek. We vervolgen de proeverij met rode wijnen.

Canavese DOC Rosso “Paribu” 2021
Een wijn van 70% barbera en 30% freisa en vespolina. Deze ‘Grootvaderswijn’  is volgens Alessandro een ‘elkedagwijn’ en wordt in een bourgogneglas geschonken. Hij heeft alleen rvs gezien.
Helder robijnrood, rood (en beetje) donker fruit. Lichte body, mooi fruit, tannines niet waarneembaar. Sappig, tikje medicinaal. 

Canavese DOC Rosso “Monte Gerbido” 2020
Een wijn van 100% barbera. Na de fermentatie rijpt 50% van de wijn ongeveer zes maanden in rvs tanks, de overige 50% rijpt in Frans eiken vaten. In de zomer na de oogst worden de twee wijnen geblend en gebotteld met een zeer lichte filtratie.
Fonkelend robijnrood. Elegante stijl, tikje drop, rode bessen, mooie zuren. Het hoge alcoholgehalte van 14% is aanwezig, maar niet storend. Finish medium lengte. Fijne wijn.

Canavese DOC Nebbiolo 2020
Een wijn van 100% nebbiolo druiven, 18 maanden in Frans eiken (tonneau) gerijpt. Gebotteld zonder filtratie en klaring. Na 6 maanden in de fles op de markt gebracht.
Kleur robijnrood-dakpannen. Veel neus! Mooie, elegante wijn, kruidig, tikje aards, paddenstoel, heel frisse kruidigheid. Heerlijk! 

Caluso Passito DOCG Riserva “Venanzia” 2011
Uitsluitend perfect gezonde erbaluce druiven werden voor deze wijn gebruikt, die het meest geschikt zijn om in te drogen. Na de pluk worden de druiven in platte, luchtdoorlatende kratjes opgeslagen in speciale ruimtes met temperatuur- en luchtvochtigheids controlesystemen. Eind februari, als de druiven genoeg zijn ingedroogd, worden ze geperst en vindt de fermentatie plaats. Door het indrogen bevatten de druiven in verhouding veel suiker, wat een uiteindelijk natuurlijk zoetere wijn oplevert met ongeveer 100 gr/l restsuiker. Na de fermentatie rijpte deze wijn 54 maanden in eikenhouten vaten en minimaal 6 maanden op fles voordat hij op de markt werd gebracht.
Donker goudgeel van kleur. In de neus en mond gedroogd fruit, dadels, rozijnen, maar ook toast en een vriendelijk amandelbittertje. Door de mooie zuren komt hij niet al te zoet over. Intense wijn. Of, zoals Alessandro hem noemt: ‘Meditation wine’: een wijn om heerlijk rustig mee weg te zakken in je eigen gedachten. Nou, daar kan ik me wel iets bij voorstellen. Maar ook bij de geserveerde kaasjes is hij heerlijk!

Website: lamasera.it

Dit is het eerste deel van een reis dor Piëmonte die maakte ik op uitnodiging van I Vini Del Piemonte. Wil je mijn overige belevenissen in Piëmonte niet missen? Over Monferrato, Ghemme, Govone, Barolo en meer?

 Schrijf je dan hier in
voor onze wekelijkse nieuwsbrief en/of
volg Anne-Wies op
Instagram, LinkedIn of Facebook

#ivinidelpiemonte