Maagdelijk witte stranden standen met wuivende palmen en een azuurblauwe zee. Glooiende heuvellandschappen met eeuwenoude olijfbomen en uitgestrekte wijngaarden. Ruige bergen met nauwelijks begaanbare wegen en verlaten kloosters. Eindeloze lunches en diners doordrenkt met olijfolie en wijn. Hermen Jansen is voor Anne-Wies.NL op Sicilië.

Discovering Nero d’Avola

Discovering Nero d’Avola: dat is de werktitel van de persreis naar het Zuid-Italiaanse eiland Sicilië. Eerlijk is eerlijk: tijdens de voorbereiding vind ik het vooruitzicht op het dragen van een korte broek in oktober aantrekkelijker dan het onderwerp van de reis. Nero d’Avola’s met overgewicht hebben mij het drinkplezier in deze authentieke Siciliaan wat ontnomen. De werktitel heb ik dan ook opgevat als persoonlijke opdracht om het plezier in Nero d’Avola terug te vinden. En niet alleen ik, zo blijkt: ook het Consorzio di Tutela Vini Sicilia DOC herontdekt Nero d’Avola. Aan de hand van wetenschappelijke onderzoeken wordt de routekaart voor Nero d’Avola opnieuw uitgezet. De herontdekking van Nero d’Avola is een avontuurlijke reis. Ga je mee?

Ligging en geschiedenis

Sicilië is een eiland ten zuidwesten van de Italiaanse regio Calabrië. Om het te visualiseren: Sicilië is de bal voor de punt van de Italiaanse laars. Alhoewel bal, het 25.000 vierkante kilometer grote eiland –bijna even groot als België – is feitelijk een driehoek. De Griekse naam betekent niet voor niets zoveel als ‘het eiland met de drie punten’. Dat het eiland een Griekse naam heeft, is niet zonder reden. Vanwege die strategische ligging midden in de Middellandse Zee heeft Sicilië altijd de verhoogde interesse gehad van volken met expansiedrang. Feniciërs, Grieken, Romeinen, Arabieren, Fransen en Spanjaarden hebben door de eeuwen heen stuivertje gewisseld als overheerser van Sicilië. Sinds 1861 hoort Sicilië bij Italië. 

Sicilië met hoofdstad Palermo (google maps)

Mediterraan klimaat

Sicilië kent een mediterraan klimaat met warme zomers en zachte winters. Het eiland wordt beïnvloed door een hete Afrikaanse luchtstroom. Het kwik stijgt ‘s zomers makkelijk boven 40°C. In het bergachtige binnenland liggen de gemiddelde temperaturen iets lager en zijn de nachten beduidend koeler. Vanaf het midden van het voorjaar tot de late nazomer regent het nauwelijks op Sicilië. De meeste neerslag valt in de winter. Tijdens mijn bezoek in oktober was het stralend weer met temperaturen rond 30°C.

Wijnbouw: gunstige groeiomstandigheden

De warme mediterrane omstandigheden maken Sicilië geschikt voor wijnbouw. Aan de hand van archeologische vondsten wordt aangenomen dat de Feniciërs verantwoordelijk zijn voor de introductie van wijnbouw op Sicilië. Tegenwoordig heeft Sicilië met ruim 100.000 hectare aan wijngaarden het grootste wijngaardareaal van Italië. Ter vergelijking: dat is net zoveel als Duitsland en bijna drie keer zoveel als Nieuw-Zeeland. Wijnbouw vindt plaats op het hele eiland, met een verhoogde concentratie in het westen en zuidwesten. Veel bedrijven zijn biologisch gecertificeerd. Andrea Pizzo van het Siciliaanse wijnbedrijf Feudo Arancio legt uit: ‘biologische wijnbouw is voor ons geen grote opgave. De groeiomstandigheden zijn gunstig en vocht is geen issue. In een normaal groeiseizoen valt de meeste neerslag tijdens de winter en de bijna permanent aanwezige wind zorgt voor een goede ventilatie.’

DOC Sicilia en SOStain Sicilia

De Denominazione di Origine Controlata (DOC) Sicilia bestaat sinds 2011 en beslaat het hele administratieve grondgebied van Sicilië. Met als doel om de DOC-wijnen te beschermen, promoten en verbeteren is in 2012 het Consorzio di Tutela Vini Sicilia DOC opgericht. Het consortium vertegenwoordigt 8.000 producenten met een wijngaardareaal van 25.000 hectare en productie van 86 miljoen flessen. Het consortium is mede-initiatiefnemer van SOStain Sicilia, een stichting ter bevordering van duurzame wijnbouw op Sicilië. SOStain Sicilia kent een eigen certificering, waarvoor in aanmerking kan worden gekomen als wordt voldaan aan eisen op het gebied van bestrijdingsmiddelen, wijngaardbeheer en biodiversiteit. De eisen zijn hier te vinden.

Symposium Inazioni Sostenibili

Tijdens het door SOStain Sicilia georganiseerde tweedaagse symposium ‘Inazioni Sostenibili’ delen experts op het gebied van duurzaamheid hun kennis en ervaringen. Het symposium wordt voorgezeten door de Siciliaanse actrice en duurzaamheidsvoorvechter Anna Favella. Favella: ‘We leven in een tijd waarin we denken dat alles van ons is. Dat is een extreem gevaarlijke gedachte.’ Landbouwkundige Fransesco Picciotto vult aan: ‘De grootste misvatting van onze tijd is de overtuiging dat de stad onze natuurlijke leefomgeving is. Dat is niet het geval: de natuur is onze natuurlijke leefomgeving. We moeten de taal van de natuur weer gaan begrijpen’. Duurzaamheidsexpert Lucrezia Lamastra benadrukt dat duurzaamheid geen vrijblijvende hobby is: ‘Klimaatverandering zal grote impact hebben en in het bijzonder op kwetsbare mensen. We hebben hierin een gezamenlijke verantwoordelijkheid’’.

Voorzitter Siciliaanse actrice en duurzaamheidsvoorvechter Anna Favella en SOStain Sicilia President Alberto Tasco.

Hoogste biodiversiteit van Europa

Volgens directeur-generaal Gaetano Benedetto van WWF Italië vormt Italië een ecologische brug tussen Europa en Afrika, waardoor Italië de hoogste biodiversiteit van Europa kent. Benedetto benadrukt het belang om dit te beschermen. Steeds meer natuurgronden worden opgegeven voor menselijke activiteiten, waardoor de biodiversiteit gevaar loopt. Ecoloog Gianluca Sara schetst waarom dat ernstig is: ‘Biodiversiteit is het fundament waarop alles op aarde is gebaseerd. Biodiversiteit is een garantie voor de kwaliteit van menselijk welbevinden. Daarbij moet worden bedacht dat ecosystemen veel gecompliceerder zijn dan we ons kunnen voorstellen.’ Diverse experts lichten toe aan de hand van uiteenlopende onderwerpen. Uit hun onderzoeken blijkt dat zelfs de kleinste organismen een betekenisvolle rol in ecosystemen spelen. Een ogenschijnlijk kleine verstoring kan grote gevolgen hebben.

Het belang van certificering

Dat het belang van duurzaamheid steeds meer wordt onderkend, is volgens professor semiotiek Gianfranco Marrone een positieve ontwikkeling. Hij tekent aan dat deze ontwikkeling ook een schaduwkant kent. Duurzaamheid is hip en bedrijven gebruiken duurzame termen om de aandacht te trekken. Journalist Fabio Piccoli beaamt dat: ‘Duurzaamheid vergt een holistische benadering. Daar kun je niet zomaar een element uitpakken. Greenwashing ligt op de loer. Het is belangrijk om helder en eerlijk over duurzaamheid te communiceren’. Certificering kan hieraan bijdragen. Wijnschrijfster Deborah Parker Wong licht dat toe aan de hand van duurzaamheidscertificering in Amerika. Parker Wong: ‘Certificaten geven in zekere mate zekerheid. Wel is zo dat de ontwikkeling naar duurzame wijnbouw een voortdurend proces is en de ontwikkelingen elkaar snel opvolgen. Dat is voor de consument moeilijk te volgen. Het gevaar bestaat dat de consument verdwaalt in een jungle aan certificaten’. Een internationale standaard zou volgens Parker Wong kunnen bijdragen aan meer transparantie en duidelijkheid. 

Nero d’Avola

Terug naar Sicilië en haar wijnen. Met een aandeel van 15% is nero d’avola de meest aangeplante druif van Sicilië. Deze authentieke Siciliaan is genoemd naar de stad Siciliaanse stad Avola, waar het naar verluidt zijn wortels heeft. Sinds het eind van de 19^e eeuw is nero d’avola over het hele eiland verspreid. In termen van aanplant zijn de westelijk provincie Agrigento (circa 5.100 hectare) en zuidwestelijke provincie Trapani (circa 4.100 hectare) het belangrijkst. Nero d’avola is goed bestand tegen droogte, maar gevoelig voor vocht. Het doet het goed op losse kalkstenen bodems met goede ventilatie. Wijnen van nero d’avola hebben over het algemeen royaal fruit. Ze hebben een gemiddelde tot volle body, gemiddeld zuur, rijpe tannine en aroma’s van zwarte kers, aardbei en pruim. Afhankelijk van de herkomst en vinificatie zijn ook florale, aardse en kruidige aroma’s te ontwaren.

Foto en bron: siciliadoc.wine

Bio-typen

Onderzoeken hebben geleid tot de identificatie van vier bio-typen van nero d’avola. Nero d’avola bio-type A heeft body en structuur, een hoog alcoholpotentieel en een hoge concentratie van polyfenolen. Het is geschikt voor de productie van rijke en complexe wijnen. Bio-type B is het meest verspreid over het eiland. Het heeft een gemiddeld alcoholpotentieel en in vergelijking met bio-type A een lagere concentratie polyfenolen. De wijnen zijn lichter en eenvoudiger. Bio-typen B₁ en B₂ lijken sterk op elkaar. Ze zijn vergelijkbaar met bio-type B, maar hebben een lager alcoholpotentieel en een hogere concentratie polyfenolen. Verdere onderzoeken naar bio-typen en klonen moeten in de toekomst meer inzicht geven over de beste groeiomstandigheden voor nero d’avola.

Geografische- en klimatologische variatie

Gezien de omvang van Sicilië zal het niet verbazen dat er grote geografische verschillen zijn. Enoloog Guiseppe Figlioli: ‘Met wijnbouw van de kust tot in de bergen kent Sicilië een gevarieerd wijnlandschap.’ Zijn collega Giovanni di Giovanni beaamt: ‘Sicilië is een wijncontinent op zich’. In het algemeen is het noorden bergachtig en het centrale zuiden en zuidwesten meer heuvelachtig. In het zuidoosten bevindt zich het grote Ibleo-plateau en het oosten wordt gekenmerkt door het vulkanische landschap van de Etna. De zuidelijke kustgebieden zijn over het algemeen vlak. Met de geografische variaties variëren ook de klimatologische omstandigheden. In het heuvelachtige binnenland is het warm tot heet. In de bergachtige gebieden liggen de gemiddelde temperaturen lager, met grotere verschillen tussen dag- en nachttemperaturen. Met temperende maritieme invloeden is het klimaat in de kustzones relatief mild.

Het heuvelachtige binnenland van Sicilië.

Nero d’Avola wijnstijlen

De geografische en klimatologische variaties leiden tot een breed scala aan wijnstijlen. Tel daarbij op een grote verscheidenheid aan bodemtypen en de puzzel is compleet. De geproefde Nero d’avola’s bevestigen dit beeld. Het varieert van fruitige drinkwijnen tot meer gestructureerde krachtpatsers. Hoewel de impact van wijnbereidingstechnieken niet moet worden onderschat, spelen geografische, geologische en klimatologische omstandigheden een belangrijke rol in de verschillende wijnstijlen. Lucio Matricardi, wijnmaker bij Feudo Arancio: ‘Nero d’avola is een kameleon, hij past zich aan aan de geologische en klimatologische omstandigheden. Ik bespreek dit aan de hand van een aantal wijnen en wijnhuizen.

Feudo Arancio

Andrea Pizzo van het relatief jonge wijnbedrijf Feudo Arancio vertelt: ‘We hebben 200 hectare aan wijngaarden op verschillende hoogten. Onze hoogste wijngaarden liggen op 360 meter en hebben een hoog gehalte aan kalk’. Wijnmaker Lucio Matricardi vult aan: ‘Nero d’Avola blokkeert als het te weinig water krijgt. Dry farming is mogelijk als de bodem voldoende kalk bevat. Kalkt fungeert als een spons: het houdt water vast en geeft het af in droge periodes’. Kalk beïnvloedt ook het zuurgehalte en de structuur van de wijn. Ik proef verschillende wijnen van Feudo Arancio, waarbij de wijnen van hoger gelegen kalkbodems er voor mij uitspringen. De Feudo Arancio Hedonis Riserva 2015 is daarvan een voorbeeld. De druiven komen van een circa 350 meter hoge, kalkrijke wijngaard. De stevige tannines en elegante zuren bieden een goed tegenwicht aan het mondvullende rijpe fruit.

Bezoek aan Feudo Arancio. Andrea Pizzo (links) en Lucio Matricardi (rechts).

Mandrarossa

Settesoli is een grote coöperatie uit Menfi met 2.000 leden en 6.000 hectare aan wijngaarden, waarvan 1.000 hectare biologisch wordt gecultiveerd. 500 hectare is bestemd voor het premium merk  Mandrarossa. De Carthargo is Mandrarossa’s vlaggenschip. De wijn is gemaakt van nero d’avola van kalkrijke zanderige wijngaarden op 150 meter hoogte. De Carthago 2019 geeft florale aroma’s samen met braam, steen en drop. Ondanks de rijpheid en intensiteit van het fruit houdt de wijn voldoende spanning met prima zuren, een pakkende structuur en een goede lengte.

Mandrarossa, de vatenkelder en de geproefde wijnen met links de Carthargo.

Baglio del Cristo di Campobello

Een fraai voorbeeld van de potentie van nero d’avola is de Lu Patri Nero d’Avola 2021 van wijnhuis Baglio del Cristo di Campobello. De druiven zijn afkomstig van een wijngaard met een hoog gehalte aan kalk. De wijn geeft weelderig en geparfumeerd fruit als zwarte kers en braam naast hout-gerelateerde geuren als  cacao en koffie. In de aanzet mondvullend donker fruit als blauwe bes en bosvruchten, een stevige structuur met rijpe tannines, veel frisheid en een lange afdronk. Dat wijnen van dit kaliber prima kunnen rijpen, ondervind ik als ik de vintage 2012 blind proef. De wijn heeft zich nog meer geopend en toont geen spoortje van vermoeidheid.

Alessando di Camporeale

Tijdens een van de vele diners spreek ik met Simona Barbera van het wijnbedrijf Alessandro di Camporeale. We proeven samen hun Donnatà Nero d’Avola 2021. De druiven voor deze wijn zijn afkomstig van een 350 meter hoge wijngaard op vulkanisch tufsteen. De rijke wijn met puur fruit heeft een goede structuur en een mooie frisheid. Later proef ik de wijn uit het mindere jaar 2018 en ook deze wijn presteert opvallend goed. De wijn heeft een slank en filigraan profiel met elegante zuren en smaken als rode bes, sinaasappelschil, tijm, cacao en vanilleboon.

Di Giovanna

Het moderne wijnbedrijf Di Giovanna is gevestigd in de heuvels van Sambuca di Sicilia. De broers Klaus en Gunter Di Giovanna en hun partners hebben hier de hoogste wijngaarden van Oost-Sicilië tot hun beschikking. In het moderne proeflokaal met uitzicht over het dal proef ik de onder begeleiding van Melissa Di Giovanna de licht zalmroze Gerbino Rosato di Nero d’Avola, een interessante rosé van nero d’avola van de wijngaard San Giaccomo met een hoogte 700 tot 750 meter. De wijn geurt naar perzik, framboos, groene tuinkruiden en bloesem. De rosé is lineair en fris met voldoende vulling, grip en lengte. Van de 400 tot 500 meter hoge wijngaard Mecinna op vulkanisch tufsteen wordt de Vurria Nero d’Avola gemaakt. Expressief donker fruit wordt aangevuld door florale en licht vegetale geuren en een kruidige houttoets. Het rijpe ronde fruit wordt gedragen door frisse zuren en een compacter structuur. Een fijne groene kruidigheid in de afdronk maakt het compleet.

Conclusie: ‘che non ti aspetti’

Witte stranden, glooiende heuvels en ruige bergen. Sicilië is een lust het oog. Wijnen van authentieke Siciliaanse druiven als nero d’avola verhogen de sensorische vreugde. Het proeven van Nero d’Avola is een ontdekkingsreis. De eindeloze variatie in omstandigheden brengt een mozaïek aan wijnstijlen. Nero d’Avola biedt voor elke reiziger een bestemming. Zonnig comfort of ongerepte puurheid: Nero d’Avola heeft het. Om niet met bergschoenen op een strandstoel of in de bikini in de bergen te belanden, is een rugzak met kennis en ervaring onontbeerlijk. Met nog betere reisgidsen en wegwijzers zouden nog meer mensen van de ontdekkingsreis kunnen genieten. Het Consorzio di Tutela Vini Sicilia DOC is hiermee al goed op weg. Het reisklimaat voor Nero d’Avola is goed en de tijd is rijp voor authentieke druiven. Wie de reis aangaat, wordt getrakteerd op mooie ontdekkingen. ‘La Sicilia, che non ti aspetti’, betekent zoveel als ‘het onverwachte Sicilië’. Ik zou hieraan willen toevoegen: ‘Nero d’Avola, che non ti aspetti’.

🍇🥂Geen enkel culinair nieuwtje missen🍷🍴?
Schrijf je dan hier in
voor onze wekelijkse nieuwsbrief en/of
volg Anne-Wies op
Instagram, LinkedIn of Facebook

*Hermen Jansen is, naast jurist, WSET-3 gediplomeerd wijnadviseur, wijndocent en wijnschrijver. Deze ‘Wine Advocate’ vertelt onder de naam Origine Wijnen het verhaal over de herkomst van elke wijn. Lees hier de artikelen van Hermen.

#hermen