Zonovergoten heuvels, gastvrije wijnmakers en tafels vol lokale specialiteiten: tijdens een culinaire reis door het Grieks-Cypriotische deel van Cyprus dompelde ik me onder in de rijke smaken van het eiland. Van het maken van halloumi tot het nippen van de beroemde zoete Commandaria – een ontdekkingstocht langs traditie, terroir en passie.
Indeling:
- Cyprus: ligging en klimaat
- Bevolking
- Van Aardappels tot Halloumi
- Van Kopermijnen tot Carob
- En dan is er… WIJN
- De wijngaarden op Cyprus
- Bushvines
- Druivenrassen
- Commandaria
- Bezoeken aan de wijnhuizen
- Mallia Winery – KEO
- LOEL Winery
- Santa Irene Winery
- Ezousa Winery
- Tsangarides Winery
- Revecca Commandaria Winery
- Karseras Commandaria Winery
- Hotel-Restaurants (in foto’s)
- Aliathon Resort
- Tavernaki tis Lenias
- Sofias Traditional House
- Koutourou Ouzeri Tavern
Cyprus: ligging en klimaat
Cyprus ligt in het noordoosten van de Middellandse Zee en beslaat 9.251 km². Ter vergelijking: Nederland is vier keer groter. Het eiland ligt zo’n 75 km ten zuiden van de kust van Turkije. Andere landen in de omgeving zijn Syrië, Libanon en Israël, die zo’n 100-200 km ten oosten van Cyprus liggen.
Map: Google Maps
Cyprus heeft een Mediterraan klimaat, met lange, droge zomers en milde winters. In de zomer kunnen de temperaturen oplopen tot boven de 40°C, met als enige verkoeling een zeebriesje en een welkome onweersbui. Vorige jaar tikte de thermometer in de steden zelfs de 46ºC aan, vertelt onze gids Mary Patroclou: “De aardappelen waren toen al gebakken voordat ze uit de grond kwamen”. Op het eiland schijnt de zon 340 dagen per jaar. Verkoeling kan worden opgezocht in het Troödosgebergte, waar de Mount Olympus met zijn 1.952 meter de hoogste is. Tijdens onze reis zullen we zien dat de meeste wijngaarden zich in deze heuvels en bergen bevinden.
Hier zijn duidelijk de hoogteverschillen op het eiland te zien met de donkergroene ‘vlek’ in het midden het Troödos gebergte met de hoogste top, de Olympus. (Foto: Google maps)
Cyprus vanuit het vliegtuig vlak voor de landing. Een foto door het vliegtuigraampje: de droge akkers nabij de kust met op de achtergrond de beboste bergen.
Bevolking
Cyprus heeft ruim 1 miljoen inwoners, waarvan het overgrote deel (ruim 65%) in het Grieks-Cypriotische zuiden woont. Cyprus is in naam één republiek, maar is politiek en bestuurlijk verdeeld in een Grieks-Cypriotisch zuiden en een Turks-Cypriotisch noorden, gescheiden door een VN-bufferzone. Spanningen tussen deze groepen zijn al eeuwenoud, maar werden na de onafhankelijkheid van Cyprus van het Britse koloniale bestuur in 1960 versterkt. In 1974 probeerde Griekenland het eiland in te lijven middels een staatsgreep in Cyprus. Als tegenreactie lanceerde Turkije een invasie in het noorden om de Turks-Cypriotische gemeenschap te beschermen. Sinds 1983 noemt dit deel zich de Turkse Republiek Noord-Cyprus. Het eiland is daarmee bestuurlijk in tweeën gedeeld. Noord-Cyprus wordt alleen door Turkije erkend. (Bron en meer over deze geschiedenis: wikipedia.org).
De grootste steden in het Grieks- Cypryotische zuiden, waar onze trip plaatsvindt, zijn:
- Lefkosia (Nicosia): 356.358 (part of Lefkosia in the Government controlled area)
- Lemesos (Limassol): 258.283
- Larnaka (Larnaca): 153.824
- Pafos (Paphos): 100.753
- Ammochostos (Free Famagusta) rural area: 51.483
Cijfers: visitcyprus.com
Toerisme: vorig jaar zomer bezochten 4 miljoen toeristen het eiland. Zij kwamen vooral uit de UK, gevolgd door Israël (slechts 45 vlieg-minuten) en Polen. Enkele jaren geleden bezochten ook veel Russen Cyprus, maar dat aantal is sterk afgenomen doordat er geen directe vluchten meer zijn. Populair zijn de stranden,maar er kan ook worden gefietst en gewandeld langs speciale culturele routes. en er zijn enkele prachtige golfbanen te vinden. Maar er zijn natuurlijk ook: wijnroutes, waarvan er wel zeven van zijn samengesteld.
Sfeervolle dorpjes en straatjes op Cyprus, met in het midden de in het wild groeiende, heerlijk geurende, Damascus roos.
Van Aardappels tot Halloumi
Ik had dat nooit bedacht, maar een van de belangrijkste producten van Cyprus zijn aardappelen. Door het klimaat kunnen er hier 2-3 oogsten per jaar plaatsvinden. Naast aardappelen zijn citrusvruchten en druiven belangrijke exportproducten voor Cyprus. En natuurlijk de beroemde halloumi kaas. Halloumi wordt traditioneel van geitenmelk gemaakt, aangevuld met schapenmelk. Tegenwoordig wordt er, door de grote vraag, ook koemelk aan toegevoegd. Vooral het Damascus geitenras met de lange oren is, volgens onze gids, zeer geschikt voor de productie van halloumi, want dit ras kan wel 4 liter melk per dag geven.
Sinds 2021 is halloumi een beschermde oorsprongsbenaming (BOB) binnen de Europese Unie. Dat betekent dat alleen kaas die op traditionele wijze op Cyprus wordt geproduceerd, volgens vastgelegde regels en ingrediënten, de naam “Halloumi” mag dragen binnen de EU.
De kenmerkende ‘rubberachtige’ consistentie ontstaat door de speciale productiemethode. Ik mag meehelpen tijdens de ambachtelijk bereiding bij Sophia’s Traditional House in het dorpje Letymvou (waar zij overigens ook de mooiste broden bakt! Daarover meer onder het kopje: Hotels-Restaurants). De melk wordt verwarmd, er worden stremsel, zout en mintblaadjes toegevoegd en de ontstane massa wordt in vaatjes gedaan. Na een lichte persing worden de ‘kazen’ in plakken gesneden, in plastic zakjes gedaan en opnieuw verhit. Het resultaat is het een kaas die niet smelt, en daardoor uitstekend geschikt is om te bakken, grillen of frituren. “En te brokkelen door de soep, zoals wij hier op het eiland doen”, aldus gids Mary.
Van Kopermijnen tot Carob
Koper was een belangrijk product voor Cyprus. Het is zelfs de naamgever van het eiland, (of andersom…?) koper – kupros – Cyprus. Belangrijk zijn ook de amandel-, carob- en olijfbomen. Die laatste twee staan officieel geregistreerd: voor kappen is een vergunning nodig. Iedereen in de dorpjes heeft wel een paar olijfbomen voor eigen gebruik. De koroneki olijf en de olie ervan zijn Mary’s favorieten. De carob boom is ook bekend onder de naam Johannesbroodboom. Het verhaal gaat dat Johannis de Doper in de woestijn niets anders te eten kon vinden dan de vruchten van deze bomen. De vruchten zien eruit als donkerbruine peulen en werden vroeger als kleurstof gebruikt voor alles wat maar bruin moest zijn. Door de gomachtige stoffen van de boon werd het ook gebruikt als plakmiddel. Zelfs de eerste vliegtuigramen schijnen ervan gemaakt te zijn! De siroop ervan bevat veel ijzer en is heerlijk op pannenkoeken, in yoghurt, om je vlees mee te marineren, of als dressing met een beetje olijfolie.
Enkele belangrijke producten op Cyprus: citrusvruchten, aardappels en de Johannesbroodboom
En dan is er… WIJN!
Maar het draait hier natuurlijk ook om wijn. Men marineert ermee, maakt er de beroemde wijn-worstjes mee, vult de bladeren van de wijnstruik met gekruide rijst en nog veel meer. “Zo gaat dat hier: je drinkt een glas tijdens het koken en de rest gaat in de pan”, aldus Mary.
Wijnbouw is al heel oud op Cyprus: de eerste vondsten dateren uit 5.000 voor Chr. Daarmee staat Cyprus met vaste voet, na Georgië en Armenië, in de top 5 van oudste wijnlanden met een ononderbroken traditie van duizenden jaren. De zoete Commandaria wijn is waarschijnlijk de oudste nog bestaande wijn ter wereld die nog steeds onder dezelfde naam wordt geproduceerd. De oorsprong gaat terug tot de tijd van de kruisvaarders (12e eeuw), maar daarover later meer.
De wijngaarden op Cyprus
De wijngaarden op Cyprus (8.000 ha in totaal) bevinden zich op hoogtes tussen 300 en 1500 meter boven de zeespiegel. De lager gelegen wijngaarden vind je dichter bij de kust, de hoogste wijngaarden op de steile heuvels van het Troödosgebergte. Het is een geweldig gezicht hoe de omgeving verandert als je vanuit de kust het gebergte inrijdt. De weg klimt eerst langzaam, later sneller omhoog. Droge, woestijnachtige lei- en kalkstenen bodems met amper begroeiing veranderen in magistrale rotsachtige formaties met bodems van vulkanische oorsprong en spannende donkergroene bebossing.
De vulkanische bodem in de Troödos-bergen op Cyprus heeft een bijzondere en zeldzame oorsprong, daterend van miljoenen jaren geleden. Onderzeese vulkanen spuwden lava uit die, na afkoeling, oceaankorst vormde. Door de botsing van tektonische platen werd een deel van de zeebodem omhoog gedrukt en zijn er zelfs fossielen te vinden. Deze bijzondere bodem is uniek in de wereld en wordt wereldwijd bestudeerd door geologen.
Bushvines
Tussen de Latvia’s (bosvormige eiken), olijfbomen en andere gewassen liggen versnipperd kleine wijngaardjes waar de wijnstokken laag bij de grond groeien als vrijstaande struiken, zonder geleidingsdraad, zogenaamde ‘bushvines‘. Door deze snoei- en groeiwijze vormen de bladeren een natuurlijke bescherming tegen de directe zon. Omdat ze vaak niet geïrrigeerd worden, wortelen bushvines diep, wat ze weerbaarder maakt tegen droogte en wisselende weersomstandigheden. Daarnaast zijn de temperatuurverschillen tussen dag en nacht in de bergen groot en veranderen ze snel. De daardoor gevormde dauw op de bodem in de vroege ochtend wordt snel opgenomen door de wijnplanten. Een nadeel: ze kunnen niet machinaal worden bewerkt. Maar dat is in deze kleine, steile wijngaarden sowieso niet mogelijk.
Druivenrassen
Jaren geleden waren internationale druivenrassen populair. Oude rassen werden gerooid en rassen als merlot, cabernet sauvignon en syrah aangeplant. Tegenwoordig is er echter een revival te zien van de autochtone druivenrassen. De blauwe mavro, maratheftiko en yiannoudi en de witte xyisteri en de zeldzame vasilissa maken een come-back. Gelukkig zijn er toch nog veel heel oude wijnstokken op het eiland te vinden.
Commandaria
Wellicht de belangrijkste en meest bekende wijn van Cyprus is de Commandaria. De geschiedenis van Commandaria gaat duizenden jaren terug en is nauw verweven met mythes, kruisvaarders en koningen. De naam Commandaria ontstond in de 12e eeuw, toen Cyprus in handen kwam van Richard Leeuwenhart tijdens de Derde Kruistocht. Hij verkocht het eiland aan de Ridders van de Orde van Sint-Jan, die hun hoofdkwartier vestigden in het gebied rond Kolossi, ten westen van Limassol. Deze regio werd de ‘Grande Commanderie‘, en de zoete wijn die er werd geproduceerd kreeg daarmee de naam ‘Commandaria‘.
De productie van Commandaria
Inheemse mavro en xynisteri druiven worden laat in het seizoen geplukt en gedurende 10 dagen in de zon gedroogd. Daardoor verliezen de druiven veel vocht en worden suikers en aroma’s geconcentreerd. De gedroogde druiven worden vervolgens voorzichtig geperst. Het dikke sap fermenteert langzaam tot de gisting stopt. Het fermenteren gebeurt in roestvrijstalen tanks, houten vaten of, traditioneel, in enorme aardewerk potten, ‘pitharia‘ genoemd. Het stoppen van de fermentatie gebeurt doorgaans op een natuurlijke wijze. Door het hoge suikergehalte van de most sterven de gisten af voordat alle suikers zijn omgezet in alcohol. Er zijn dan nog veel suikers over, wat de zoetheid van de wijn verklaart. Ook kan de fermentatie worden gestopt door de tanks te koelen of door het toevoegen van alcohol. In dat laatste geval is er dan geen natuurlijk zoete wijn, maar een ‘versterkte‘. Het alcoholgehalte in deze wijn is dan ook vaak hoger. De wijn rijpt vervolgens minimaal 2 jaar in eikenhouten vaten voordat er gebotteld mag worden. Sommige producenten rijpen de wijn volgens een solera-systeem waardoor je een non-vintage Commandaria verkrijgt. De meeste Commandaria-wijnen die wij deze reis proeven zijn echter vintage-wijnen. Én onversterkt.
Weetje:
De ‘klassieke’ Commandaria is de versterkte versie. De onversterkte versie wordt populairder en geproduceerd door de meeste kleinere, ambachtelijke producenten. Bijkomstigheid: minder alcohol is minder accijns te betalen. Nadeel voor de consument: het hoeft niet op het etiket te staan. Je kunt de wijnstijl vaak dus slechts aflezen aan het vermelde alcoholgehalte.
De smaak van Commandaria
Het resultaat is een zoete, maar niet mierzoete, elegante wijn met in de neus en mond vooral gedroogd fruit, naast tonen van onder meer amandel, caramel, honing, chocolade en zoete specerijen als kaneel. In de jonge versies proef ik voornamelijk rozijnen, in de oudere komen meer gedroogde vijgen naar boven en soms licht oxidatieve tonen. Een en ander is ook afhankelijk van de verhouding mavro-xynisteri die in de blend wordt gebruikt en óf de wijn al dan niet een blend is. De wijnen hebben over het algemeen een mooie zuurgraad waardoor ze een levendige indruk maken.
PDO Commandaria
Commandaria is een beschermde naam waar streng op wordt toegezien. De mavro en xynisteri druiven voor de wijnen mogen uit slechts 14 dorpjes komen. De overheid bepaalt de datum waarop de oogst mag beginnen en ook tijdens het productieproces wordt elke tank door de overheid gecontroleerd. Eerst vindt een technische keuring plaats, gevolgd door een proefsessie waarna een 1e goedkeuring kan worden gegeven. Dan mag de wijn in de eikenhouten vaten, waar de wijn minimaal 2 jaar moet blijven. Dan volgt er weer een keuring en als alles goed is mag de wijn worden gebotteld en onder de PDO Commandaria worden verkocht.
Bezoeken aan de wijnhuizen
Mallia Winery – KEO
Ons eerste bezoek is gelijk aan de grootste wijnproducent van het eiland, en dan heb ik het niet alleen over wijn. Naast wijn produceert de KEO groep bier, water en – op Cyprus een heel belangrijk product – : Zivania. Zivania (ook als Zivana geschreven) is een sterke alcoholische drank die traditioneel wordt gemaakt op Cyprus. Het doet denken aan een Grappa en wordt gedestilleerd uit druivendroesem. Het alcoholpercentage ligt tussen de 45% en 60%. Het portfolio van KEO bestaat daarnaast uit een grote hoeveelheid merken wijn, gedistilleerd en zelfs een champagne.
De winery bevindt zich op een hoogte van 800 meter boven de zeespiegel. Om de winery 70 jaar oude xyinisteri druivenstokken. Totaal bezit de winery 50 ha en werkt men samen met nog zo’n 1.000 kleine druiventelers, die door hen worden gemonitord.Door de verschillende terroirs en daarmee de verschillen in rijpheid van de druiven duurt de oogst hier lang, soms wel tot 3 maanden. De normale wijnproductie is 3 miljoen flessen. Echter net als in veel andere landen lijdt men ook hier aan de gevolgen van klimaatverandering: vorig jaar was de oogst de helft lager dan normaal door hitte en droogte.
Tijdens een rondleiding door wijnmaker/oenoloog Matheos Christofi zien we betonnen tanks uit 1927, het jaar dat de winery startte. Die worden nu nog slechts gebruikt om de wijnen op te slaan. Er wordt zorgvuldig gewerkt met verschillende maten tanks voor de diverse druivenrassen en beoogde wijnstijlen. De grote eivormige polyester tanks werden vroeger gebruikt voor mousserende wijn, maar dienen nu slechts als opslag.
De proeverij
Na de rondleiding volgt een proeverij van voornamelijk vatmonsters. Eerst twee Xynisteri wijnen uit 2024 van verschillende wijngaarden. De eerste uit Pafos, waar de bodem vooral klei bevat en de tweede uit Limasol, waar meer kalksteen te vinden is. Beide bloemig, elegant en fris, maar de tweede is krachtiger, complexer en een stenige mineraliteit. De droge Muscat die erna wordt geschonken is floraal met een mooi bittertje en de rosé van cabernet sauvignon en sauvignon blanc heeft lekker veel fruit, maar is nog een beetje ‘hoekig’. Daarna volgen twee Malateftico’s: een van 2021 en een van 2023, beiden 14 maanden eiken. Mijn voorkeur voor de tweede, die lekker veel sap heeft en stoere tannines. Van de Syrah-Merlot blend zijn de tannines behoorlijk stroef. Volgens de wijnmaker hebben bijna alle rode wijn last van wat ‘groene tannines’, omdat men geneigt is vroeg te plukken in verband met de hoge temperaturen. Van de Yiannoudi 2023 en 2021 is de laatste (geen vatmonster) veruit favoriet. Heel geurig, rond, sappig en slank. Mooi glas!
We sluiten de proeverij af met een mooie Commandaria én een proefje Zivania. Het is eigenlijk geen weer voor, maar onze gids van deze dag Ulla Ignatiou lacht: “In de winter drinken we hier op Cyprus Zivania om warm te worden, in de zomer koel”.
LOEL Winery
Bij Loel winery, de op een na grootste producent van het eiland, worden we eveneens opgewacht door een belangrijke delegatie. De LOEL winery, onderdeel van Laiko Group, werd in 1943 in Limassol opgericht en was de eerste beursgenoteerde onderneming op Cyprus, met duizenden aandeelhouders, waarvan de meesten wijnbouwers waren. De eerste producten waren sterke drank en versterkte wijnen van inheemse druivensoorten. Inmiddels maakt het bedrijf ook mooie droge stille wijnen, maar Zivania en Commanderia blijken nog steeds de belangrijkste producten te zijn.
We ontmoeten hier ook Thoukis Georgiou, oenoloog van de staat Cyprus, Agricultural Ministry, en Vice President van de OIV Culture, Education and Heritage Group. Hij benadrukt dat Commandaria niet ‘zomaar’ een product is, maar een deel van de nationale cultuur. Het is ook geen ‘dessertwijn’. Het is een ‘lifestyle winey’ waarvan je op veel momenten kan genieten: licht gekoeld als aperitief, maar ook gedurende de maaltijd (bij een rood vlees, of marineer het erin!), bij het dessert of als heerlijk digestief bij de koffie na een mooie maaltijd.
Na een informatieve video volgt een proeverij tussen enorme tanks in de winery. Die blijken niet voor de wijn, maar voor de Zivania (die men hier Zivana noemt), met 500.000 liter/jaar het belangrijkste product van het bedrijf. Voor de wijnen is een bescheiden deel ingeruimd met tanks in verschillende maten en materialen. Wijnen uit Cyprus blijken lastig te verkopen op het eiland. Er wordt veel geïmporteerd uit onder meer Italië en Frankrijk, maar ook uit ‘hun’ vasteland: Griekenland. Daar kan men met wijnen niet tegen concurreren, wel met unieke producten als Zilvania en Commandaria. Zilvania drinkt men op Cyprus op veel momenten, bij vleesgerechten, charcuterie etc. Ook jongeren drinken Zivania, hoewel minder dan vroeger. En nee, niet in een mixdrankje maar gewoon puur.
De proeverij
We proeven een witte wijn van xynisteri en een rosé van lefkada uit de Morfes serie, een serie wijnen van autochtone druivenrassen met dieren van het eiland op het label. De witte is heerlijk fris, de rosé een wijn voor bij de maaltijd. De twee rode wijnen zijn uit de Evambelos serie, een Malatheftiko en een Cabernet-Syrah blend. Beiden houtgerijpt en uit een karaf geschonken. Na een mooie Commandaria (uit 2005) en twee proefjes Zivania nemen we afscheid. We hebben weer veel geleerd!
Santa Irene Winery
Eigenaar Daniel Anastasis wacht ons op bij de Santa Irene Winery. “Anastasis betekent opstanding”, roep hij lachend uit. “Ik ben een jonge man van 80 jaar oud”. Daniel startte zijn wijnbedrijf in 2015, na omzwervingen naar Australië en de UK, waar hij een heel ander vak uitoefende. In het laatste land bezat hij belangrijke bakkerijen. Terug in zijn geboorteland kocht hij beetje bij beetje kleine wijngaarden op in het Troödosgebergte. Veel ouderen bezaten er wijngaarden maar hadden geen opvolging omdat de jeugd naar de steden trok. Men was blij dat Daniel zich over hun geliefde wijngaarden ging ontfermen. Inmiddels gaat het om zo’n 60 kleine wijngaardjes. Daniel staat bekend als een gedreven ondernemer en ambassadeur van de Cypriotische wijnbouw. Met Santa Irene, gelegen in het dorp Farmakas in het Troödosgebergte, heeft hij de wijnbouw daar op de kaart gezet door te investeren in moderne technieken, terwijl hij trouw blijft aan de tradities van het eiland.
De winery waar wij worden ontvangen ligt op 950 meter hoogte maar de wijngaarden gaan zelfs tot 1.350 en zijn daarmee een van de hoogste van Europa, vertelt de enthousiaste ondernemer. Door de hoogte, de luchtvochtigheid van boven 70% en het grote verschil tussen nacht- en dagtemperatuur maken het hier zeer geschikt voor wijnbouw. Met name door dat laatste is, zoals eerder gezegd, irrigatie niet nodig. De winery beschikt over zeer veel oude druivenstokken, veelal van meer dan 100 jaar oud. De naam Santa Irene komt van de naam van de kerk in het dorp. “Maar ook omdat we houden van Santorini”, lacht Daniel.
Heel gaaf zijn de kleipotten waarmee de winery werkt, de zogenaamde pitharia. De oudste zijn zelfs uit 1874! De meeste kreeg hij van dorpsbewoners uit de buurt. Na een bezoek aan Georgië was Daniel nog meer enthousiast geraakt over het gebruik ervan. Samen met wijnmaker Costas Pnanos experimenteert hij erop los. De fermentatie komt, zonder toegevoegde gisten, langzaam op gang in de pitharia (kleipotten) en stopt vanzelf zodra de suikers zijn vergist. Daarna worden de potten afgesloten met koolzuurgas (CO₂) en gaat er een deksel op. Er vindt micro-oxidatie plaats, net als in hout, maar zonder dat het de smaak afgeeft. Batonnage wordt gedaan met authentieke houten stokken. Elke keer wordt er gecheckt en geproefd of het nog goed gaat. “Het lijkt gecompliceerd, maar het is meer opwindend” aldus de wijnmaker.
Proeverij en lunch
Na deze interessante uiteenzettingen proeven we een aantal wijnen uit de Premium Collection, enkele vatmonsters uit de kleipotten en wijnen uit het Vinea Ardua Vineyards project. Bij de laatste gaat het om ‘heroic vineyards’: heel steile wijngaarden op grote hoogte. We moeten snel proeven want er is een heerlijke lunch voor ons voorbereid. De winery beschikt namelijk over een heel groot, traditioneel restaurant dat, volgens CWW collega en mede-organisator van deze reis Michalis Georgiou, elke zondag vol zit met hele families aan de lange tafels. Dat kunnen wij ons voorstellen, want het eten is geweldig! Hier proeven we ook de eerder genoemde ‘wijnworst’. De proefnotities vind je in de link hieronder.
Ezousa Winery
Bij de Ezousa Winery worden we opgewacht door eigenaar Michalis Constantinides en zijn team. We hebben een strak programma en Michalis heeft een bijzondere proeverij voor ons bedacht, maar hij neemt ons graag toch eerst even snel mee naar een van zijn wijngaarden, gelegen naast de winery.
De naam van de winery, Ezousa, is dezelfde als de rivier die door het dorpje stroomt. De rivier ontspringt zo’n 10 km van de winery in de bergen en mondt 45 km verder uit in de zee. Michalis noemt drie zaken die heel belangrijk zijn voor de wijnbouw hier. Als eerste de rivier, die zorgt voor de nodige vegetatie. Ten tweede de geologie van het eiland, en dan met name het Troödosgebergte met de vulkanische bodems, dat vroeger een zee was. En als derde de morfologie: de bergen en heuvels met grote hoogteverschillen die zorgen terroir expressie, met name door de grote verschillen tussen dag en nacht.
De proeverij
We beginnen de proeverij met een Viognier uit 2023, voor het eerst op Cyprus geplant door Michalis in 2008. Een mooi exemplaar! Daarna volgen vier Xynisteri-wijnen waarvan de jongste uit 2024 is en de oudste uit 2018. Die laatste is een bewijs dat Xynisteri goed kan ouderen! De volgende drie Xynisteri-wijnen zijn single-vineyard wijnen uit 2022-2021-2020 en de laatste van dit druivenras is een exemplaar dat onder flor rijpte. Heel bijzonder!
Na een ‘field blend gris uit 2024 en een rosé van maratheftiko is het tijd voor de rode wijnen: een blend van maratheftiko, lefkada en mourvèdre uit 2022 en een Giannoudi, eveneens uit 2022.
De laatste flight is weer heel bijzonder: een vertikaaltje van vier Maratheftiko’s: 2020-2019-2018-2014. Wat een mooie proeverij is dit!
Mijn persoonlijke favorieten: de Viognier, de Xynisteri 2018, De Palloures Single Vineyard Xynisteri’s 2022 en 2021, de Xynisteri onder flor, de Giannoudi 2022 en de Maratheftiko’s 2020 en 2018. En dan vooral die laatste!
Tsangarias Winery
Het laatste winery bezoek van onze trip naar Cyprus brengt ons naar de Tsangarides Winery in Lemona, de Pafos regio. We dachten inmiddels alles al te weten over de inheemse druivenrassen maar ook hier worden we weer verrast.
De winery ligt op de uitlopers van het Troodosgebergte, een regio ideaal voor wijnbouw onder meer dankzij het mediterrane klimaat en de kalkrijke, goed doorlatende bodems. We worden ontvangen door Angelos Tsangarides, die samen met zijn zus Louiza het bedrijf in 2004 startte. De familie Tsangarides was al generaties lang betrokken bij landbouw en wijnbouw in Lemona, maar Angelos en Louiza besloten het erfgoed nieuw leven in te blazen en hun druiven niet meer te verkopen, maar zelf wijn te produceren. Ze renoveerden het oude familiehuis en bouwden er een moderne wijnmakerij. Dat hebben ze heel goed gedaan. Niet alleen het wijnmaakgedeelte ziet er top uit, ook het terras en het proeflokaal van de winery met uitzicht over de wijngaarden mogen er zijn. Als wij arriveren wordt er goed gebruik van gemaakt.
De wijngaarden rond de winery liggen op een hoogte van 300-500 meter boven zeeniveau. Samen met de rivier de Ezousal die door de vallei stroomt zorgt dit voor een speciaal microklimaat met de nodige vegetatie en verkoelende nachten.
De familie bezit 30 ha, waarvan 26 beplant met druivenstokken. Daarnaast koopt men druiven in van andere druivenkwekers. De wijnen van de eigen wijngaarden zijn organic gecertificeerd. Ook hier wordt de trend gevolgd om meer aandacht te geven aan autochtone druivenrassen. Tsangarides wil vooral authentieke, toegankelijke Cypriotische wijnen maken met respect voor natuur en traditie, met de nadruk op biologische teelt en het herwaarderen van autochtone druivenrassen zoals xynisteri en maratheftiko. De naast de winery gelegen wijngaard is beplant met geleide xynisteri druivenstokken, maar Angelos laat weten dat hij overgaat op bushvines bij nieuwe aanplant.
Volgens Angelos hebben zijn wijngaarden sterke druivenstokken nodig. Hij is een experiment aangegaan door vasilissa en maratheftiko, waar hij graag mee werkt, samen aan te planten. Ze zijn echter niet zelfbestuivend. Dus wat als de stokken geen druiven geven? “Als het niet lukt heb ik in elk geval sterke onderstokken om te enten”.
Na een snelle tour door de winery, waar verschillende formaten roestvrijstalen vaten staan te stralen bezoeken we de kelder. Daar bevinden zich de eiken vaten en liggen niet minder dan 79.000 flessen te rijpen.
De proeverij
Ook leren we tijdens deze laatste winery-visit weer meer. We proeven autochtone druivenrassen, maar ook een leuke shiraz-cabernet blend, gemaakt van eigen en ‘bijna-eigen’ druiven. Klik op de knop hieronder voor meer daarover.
Revecca Commandaria Winery
De twee volgende wineries op onze reis zijn gespecialiseerd in Commandaria. In het pittoreske dorpje Agios Mamas in het hart van de Commandaria regio worden we ontvangen door de jonge Nikolas Christodoulides. Samen met zijn schoonouders staat hij aan het roer van dit bedrijf. De ontvangstruimte is ingericht als een klein museum. Aan de muur een foto van Rebecca, naamgever van de winery en grootmoeder van de eigenaar. Tot 1985 woonde zij hier in dit huis. Nikolas en de familie huren het huis en de winery faciliteiten sinds 2015, 10 ha wijngaarden hebben ze zelf in eigendom en produceren er Commandaria van. Boven is een kleine ruimte ingericht met beeldjes en foto’s die de traditie van het Commandaria maken verbeelden.
Revecca heeft xyinisteri en mavro druiven aangeplant staan, waar ze 10.000 liter Commandaria wijn per jaar van produceren. Daarvan alleen kunnen ze niet leven, maar ze maken bijvoorbeeld ook Commandaria met hun druiven voor bedrijven die zelf geen wijngaarden hebben in de afgebakende regio. Ook kan een partner met eigen druiven Commandaria maken in hun winery. Daarnaast produceert de familie ook siroop, azijn etc. En nieuw is het toerisme: dit proeflokaal/museum is pas vorig jaar geopend, maar Nikolas rekent op veel bezoekers in de toekomst. Het ligt ook op de Commandaria wijnroute van Cyprus en, zo vertelt Nikolas enthousiast: “Er zijn onlangs twee nieuwe Commandaria wijnmakers bij gekomen van jonge mensen: It’s a living tradition”.
Eet-tips van Nikolas:
Commandaria is geweldig bij lam, bij spicy dishes, in salades (vooral rucola), zoutige gerechten/kazen.
De proeverij
We proeven drie Commandaria’s waardoor we verschillende stijlen kunnen proevenn.
De eerste is een blend van 50% xynisteri en 50% mavro uit 2021, onversterkt. Restsuiker 170 gram.
De wijn is fris, soepel en heel schoon. Vijgen en een mooie zuurgraad.
De tweede is alleen van mavro. Mavro is een veelzijdige druif. Het is een werkpaard. Vandaar de ezel op het label.
Deze wijn heeft meer zuren, meer rozijnen dan vijgen. Is donkerder, meer traditioneel in stijl.
De laatste is een 2015 van 50% xynisteri en 50% mavro, 8 jaar gerijpt in oud eiken. Alc. 13%
Deze is veel donkerder, meer dadels en sultana rozijnen. Mooi zuur, complex. ‘Doorslikwijn’. Puur en zuiver.
Karseras Commandaria Winery
Je kunt bedenken, dat elke Commandaria producent die je bezoekt hetzelfde is, maar het tegendeel blijkt waar. De tweede Commandaria specialist die we bezoeken wordt geleid door Philip Karseras. Ook hier zijn traditionele attributen te zien, maar de winery zelf is heel modern, zo verzekert Philip ons. De betonnen vaten hier worden niet meer gebruikt. Ze zijn lastig schoon te maken en RVS is beter om te stabiliseren en koelen.
Enthousiast vertelt hij over de geschiedenis van de wijn. “Commandaria is gelinkt aan religie. Als je niets van de geschiedenis weet, dan proef je het: het is hemels!”. Philip is een fan van mavro voor zijn Commandaria’s: “Het geeft de wijn meer caramel, droog fruit, niet zo bloemig. Xynisteri is ‘amazing’ voor droge witte wijnen, mavro ’the best’ voor Commandaria”. Veelal gebruikt hij een blend van 90-10 of 95-5 met mavro als grootste aandeel. Ook hij maakt slechts onversterkte Commandaria’s.
De proeverij
We proeven hier 2 Commandaria’s. De flessen zien er een stuk traditioneler uit dan die bij de vorige producent. Maar ze smaken er niet minder om.
De eerste is uit 2021. Heel licht, beetje romig, fris.
De tweede is uit 2005. De wijn rijpte 15 jaar in eiken en 5 jaar in de fles. Restsuiker 155-160 gr/l
Oker oranje, romig, elegant, koffie.
Hotel & Restaurants
Aliathon Resort
We verbleven tijdens onze trip in het Aliathon Resort in Paphos, het uiterste westen van het eiland. Een compleet maar overzichtelijk vakantiepark dichtbij het strand met een divers aanbod aan accomodaties, activiteiten en restaurants. Het all-inclusive concept biedt, naast een per avond wisselend en gevarieerd assortiment gerechten, één witte, rosé en rode wijn die je zelf kunt tappen. Evenals het bier;-). Ik was argwanend maar moet zeggen: iets gekoeld was de rode ‘best te doen’.
Tavernaki tis Lenias
Heerlijk hebben we geluncht bij Tavernaki tis Lenias in het dorpje Vouni, district Lemesos. Moeder in de keuken, dochter aan het front. Geweldig vers en erg lekker!
Sofias Traditional House
Beroemd om haar broden (én halloumi kaas) runt Sofia samen met haar echtgenoot Andreas een traditioneel restaurant in Paphos. Wederom een geweldige ervaring met home-made brood en (h)eerlijke gerechten!
Koutourou Ouzeri Tavern
Ook hier traditionele gerechten, maar dan met ‘een twist’. De taverna is gevestigd in een gerenoveerd gebouw in koloniale stijl, vlakbij het stadhuisplein in het centrum van Paphos. De inrichting is warm en nostalgisch, met retro details zoals oude typemachines en vintage decorstukken. Het menu wisselt dagelijks en richt zich op verse, seizoensgebonden ingrediënten, in meze-/tapasstijl geserveerd, dus ideaal om te delen. Reserveren is een must, want het restaurant is zeer populair!
Deze wijnreis vond plaats op uitnodiging van visitcyprus.com voor leden/journalisten van de Circle of Wine Writers.
Uitgelichte afbeelding: Matt Wilson
Geef een reactie