Eind november vond bij wijnimporteur Grandcruwijnen in Dordrecht een proeverij plaats van het Spaanse wijnhuis Pujanza. Michael Kardienaal was erbij. Bodega Pujanza is één van de voortrekkers van het nieuwe Rioja. Wat hij hiermee bedoelt? Dit heeft waarschijnlijk verdere uitleg nodig! Daarom duikt hij eerst dieper in het wijngebied Rioja.

Rioja heeft een rijke historie, veel wetgeving en kent de laatste tijd veel veranderingen. Kortom: dit schitterende wijngebied is volop in beweging. Misschien wel Spanje’s mooiste? Hopelijk ben je na het lezen van mijn artikel over Bodega Pujanza en een deep-dive in Rioja weer op de hoogte.

Rioja, geschiedenis in vogelvlucht

Romeinse tijd

Meer dan 2000 jaar wijn.cDe Romeinse overheersing van het Iberisch schiereiland in de 2e eeuw B.C. zorgt voor de introductie van wijnbouw. Er is veel bewijs gevonden dat het belang van wijnbouw aangeeft voor de economie in de Romeinse tijd, zoals scheepsresten met daarin aardewerken, amfora’s, archeologische overblijfselen van bodega’s van die tijd.

Middeleeuwen

In 1099 eerste keer dat de naam “Rioja” (Rioga of Riogam) voorkomt. Na de val van het Califaat wordt met de bouw van kloosters ook gestart met wijnbouw, bijvoorbeeld de kloosters van San Millán, Valvanera, Nájera en Albelda. Vooral op de route van de Camino de Santiago werden kloosters voorzien van wijngaarden.

18e en begin 19e eeuw

Tot de tweede helft van de 19e eeuw worden de wijnen uit Rioja gegist in open tanks met hele trossen, inclusief steeltjes. Dan wordt de wijn geperst en gegoten in oude, niet goed schoongemaakte foeders waardoor de wijnen in ondrinkbare staat arriveren op hun bestemming. Professor Alain Heutz de Lemps schreef: “…er was een serieus probleem van overproductie, en aangezien ze snel bedorven, was het verschepen van deze wijnen over zee onmogelijk.”

Tot 1870

Drie wijngebieden hebben tot dan een reputatie als kwaliteitswijn in Spanje, namelijk de versterkte wijnen uit Jerez, de mediterrane krachtpatsers uit Alicante en de wijnen uit Priorat. Rioja daarentegen staat bekend als zeer matig met dunne wijnen die heel slecht houdbaar zijn. Twee zaken brengen daar verandering in: de aanleg van de Basque-Navarra spoorlijn en de daarbij horende investeringen in de kwaliteit van de wijnbouw.

Marquès de Murrieta gaat zich vanaf 1857 richten op kwaliteit na kritiek op wijnen uit Rioja vanuit Londen. Met steun vanuit de overheid van Alaves wordt in 1860 wijnmaker Jean Pineau (Médoc) uitgenodigd om de wijnmakers in Alaves te trainen. Hij leert hen bijvoorbeeld om hogere plantdichtheid van stokken toe te passen en andere snoeimethodes te gaan gebruiken i.p.v. de gebruikelijke gobelet. In de wijnkelder leert men te ontstelen voor inweking/alcoholische vergisting en gebruik te maken van (schone) barriques van 225L, de wijn te klaren met eiwit en de wijn over te steken om zich van de grove lies te scheiden.

In 1864 opent zich ook de mogelijkheden voor export via zee (Bilbao) en land (Frankrijk) door de aanleg van de Basque-Navarra spoorlijn. Toen nog voornamelijk voor fruit en groenten uit het Ebrovallei.

In 1865 vestigen zich meer Franse wijnagenten zich in Haro door de grote vernieling van de wijngaarden in Bordeaux door phylloxera.

De training door Pineau voor de wijnboeren uit Alaves en door de kennis die de Franse wijnexperts meebrachten deed de kwaliteit en reputatie van de Rioja wijnen veel goeds en namen een vlucht naar de top. De wijnen krijgen zelfs een eigen benaming: Médoc Alaves.

In 1868 neemt Marquis de Riscal, Jean Pineau in dienst.

1870-1897

In 1877 wordt de eerste bodega gebouwd door samenwerking tussen een wijnboer uit Frankrijk (Armand Heff uit de Alsace) en Spanjaard Rafael López de Heredia.

Daarna volgden er snel meer, o.a. CVNE (1879), Duque de Moctezuma, nu Bodega Gómez Cruzado (1886), La Rioja Alta (1890), Martinez Lacuesta (1895) en Carlos Serres (1896). Hierdoor kwam er een sterke concentratie wijnbouw rondom de spoorlijn te liggen die we tegenwoordig kennen als de “Haro Railway District”.

1897-1899

Ook Rioja wordt getroffen door de druifluis-plaag phylloxera. Wijngaarden gaan verloren en de Franse wijnboeren vertrekken. Hierdoor heel veel economische schade in de regio maar ook in heel Spanje.

Begin 20e eeuw

Langzaam herstel van de phylloxera-crisis en wijngaarden worden weer herplant. Nu met Amerikaanse onderstokken wat de oplossing was tegen de phylloxera-druifluis. Tempranillo is een favoriet vanwege de vroegrijpende eigenschappen.

Vanaf 1902 geldt er al een beschermde herkomst op de wijnen afkomstig uit Rioja maar in 1925 wordt pas officieel de erkenning D.O. toegekend aan Rioja met als gevolg dat in 1926 het Consejo Regulador werd opgericht.

Vanaf 1936 belandt Spanje weer in een crisis door het dictatuurschap van generaal Franco. Dit duurt tot 1975.

Eind 20e eeuw

In 1980 wordt in Rioja een rijpingskwalificatie ingevoerd door het Consejo Regulador. Deze wordt in 1986 overgenomen voor bijna heel Spanje om te voldoen aan de regelgeving binnen de E.U.

Mede dankzij toetreding van Spanje tot de Europese Unie in 1986, krijgt Rioja weer een financiële injectie en worden veel wijngaarden weer herplant met betere klonen en wordt de infrastructuur in de regio enorm verbeterd.

In 1991 krijgt Rioja als eerste wijngebied van Spanje de Denominación de Origen Calificada (DOCa) toegekend.

Rioja’s zones

Rioja kent 3 productiezones, allen met hun eigen klimatologische- en geografische eigenschappen. Deze zones zijn respectievelijk Rioja Alavesa (13.178 ha.), Rioja Alta (27.871 ha.) en Rioja Oriental (25.191 ha.). Totaal dus 66.240 ha. aan wijngaarden.

Map: rioja.uk

Geografische kenmerken 

Rioja wordt in het noorden beschermd tegen heel koude Atlantische invloeden door het Sierra Cantabria gebergte. In het zuiden wordt het beschermd tegen heel warme continentale invloeden van het La Mancha-Plateau en de hoogvlaktes van de Meseta door het Sierra de la Demanda-, Sierra Camero- en Sierra de Urbión gebergte. De Ebro rivier en haar zijriviertjes de Rio en Oja hebben een grote invloed in de regio en hebben een temperende invloed op de nabijgelegen wijngaarden. De Ebro stroomt over ongeveer 120 kilometer van het noordwesten naar het zuidoosten door het gebied. Hoogteverschillen in de zones kunnen enorm zijn: van 300 m. oost naar 800 m. west.

Klimatologische kenmerken 

Rioja kent over het algemeen een gematigd continentaal klimaat maar het verschil kan groot zijn van noord naar zuid en van oost naar west. In Rioja Alta en Rioja Alavesa is de invloed van de Atlantische Oceaan merkbaar waardoor het klimaat relatief wat zachter en koeler is. Het voorjaar is vochtig, de zomer is kort en heet. De herfst is lang en warm. Extreme weersomstandigheden bereiken dit westelijke deel van Rioja zelden door de Cordillera Cantabria. In het oostelijke deel van Rioja heerst een warmer, Mediterraan klimaat. Hier is de invloed van de Middellandse Zee merkbaar door oostenwinden die door de trechtervormige Ebrovallei waaien. Bij Logroño, de hoofdstad van La Rioja, komen het Atlantische en het Mediterrane klimaat samen. Gemiddeld valt er in Rioja ongeveer 450 mm per jaar neerslag maar kan per zone enorm verschillen. De zon schijnt er gemiddeld 2800 uur per jaar.

Foto: riojawine.com

De bodems van Rioja

Rioja kent over het algemeen drie bodemsoorten: kalkhoudende klei, ijzerhoudende klei en alluviale bodems. Deze bodems verschillen per zone.

• Rioja Alta kent vrij rijke bodems gedomineerd door ijzerhoudende klei, wat de wijnen vaak body en kracht geeft.
• Rioja Alavesa heeft meer bodems van kalkhoudende klei, wat meer elegantere verfijne wijnen oplevert.
• Rioja Oriental heeft meer alluviale bodems met hier en daar stukken ijzerhoudende klei of soms zelfs kalkhoudende klei bodems. Deze bevinden zich meer in de grensgebieden per zone.

Rioja, de druivenrassen

In Rioja wordt 80% rode, 15% witte en 5% rosé wijn geproduceerd. Voor rood en rosé zijn er 5 blauwe druivenrassen toegestaan en voor wit oorspronkelijke 6 witte rassen. Na 2017 werden er 3 witte druiven toegevoegd dus zijn er nu in totaal 9 witte rassen.

Blauw:
Tempranillo (87%), garnacha tinta (8%), graciano (2%), mazuelo (2%), maturana tinta (1%).
Wit:
Viura (70%), tempranillo blanca (13%), garnacha blanca (4%), malvasía (2%), maturana blanca (1%), turrentés (1%). Sinds 2007: verdejo (4%), sauvignon blanc (3%), chardonnay (2%)

De meeste klassieke rode Rioja’s zijn een blend maar door de opkomst van de nieuwe classificatie, worden er steeds meer monocépages gemaakt. Tempranillo is natuurlijk de koning in Rioja. Daarentegen wordt het verbouwen van garnacha tinta steeds populairder, doordat dit druivenras goed bestand is tegen droogte en de meeste ziekten. Graciano is veel later rijp dan tempranillo en geeft kleur, verfijnde tannines en krachtige aroma’s. Ook het rijpingspotentieel is vaak een reden om graciano aan de blend toe te voegen. Nadeel is zijn lage rendementen. Mazuelo (cariñena/carignan) geeft juist veel meer opbrengsten en geeft de blend vaak zijn hogere zuurgraad, krachtigere tannines en stabiele kleur. Maturana tinta (trousseau/bastardo) geeft vaak ook een hogere zuurgraad en een hogere kleurintensiteit aan de blend.

De meeste witte Rioja’s zijn juist vaak monocépages. Viura (macabeo) is hier de koningin. Tempranillo blanca wordt wel steeds populairder mede door zijn iets hogere zuurgraad.

Rijpingsclassificatie Rioja DOCa

Sinds 1980 kent Rioja een verplichte rijpingsclassificatie. Deze klassieke classificatie is in 2019 iets aangepast door het Consejo Regulador en ziet er nu als volgt uit:

Nieuwe classificatie Rioja

Sinds 2017 kent Rioja een nieuwe classificatie naast de klassieke classificatie die gebaseerd is op het rijpingsproces. De nieuwe classificatie is gericht op herkomst van de druiven.

Rioja:
Generieke wijnen.
Voorbeeld: Rioja DOCa

Vinos de Zona:
Wijnen afkomstig uit de drie zones (Alavesa, Alta en Oriental). 85% van de druiven moet afkomstig zijn uit één van die 3 zones. Productie, rijping en botteling moeten ook in deze zone plaats vinden.
Voorbeeld: Rioja DOCa Rioja Alavesa

Vinos de Municipio/Pueblo:
Wijnen uit een bepaald dorp/gemeente. 85% van de druiven moet afkomstig zijn uit de desbetreffende dorp/gemeente. Productie, rijping en botteling moeten ook in deze dorp/gemeente plaats vinden.
Voorbeeld: Rioja DOCa Vino de Laguardia

Viñedos Singulares:
Wijnen uit een bepaalde wijngaard. 100% van de druiven moet afkomstig zijn uit één specifieke wijngaard. Productie, rijping, botteling en opslag in de betreffende bodega. Minimale leeftijd wijngaard 35 jaar. Moet tenminste 10 jaar door de bodega onafgebroken in bezit zijn. Maximale opbrengst: 5.000 kg/ha voor rood en 6900 kg/ha voor wit. Max 65% van het sap uit de persing mag gebruikt worden.
Voorbeeld: Rioja DOCa Viñedo Singular Finca Norte

Espumoso de Calidad:
Sinds 2019 mag er ook mousserende wijn onder de hoed van Consejo Regulator op de markt worden gebracht. Witte of rosé cava. Rosé’s moeten minimaal 25% blauwe druiven bezitten. Alleen Método Tradicional (tweede vergisting op fles). Maximaal 11% alcohol. Verplicht handmatige oogst. Enkel Brut Nature (0 tot 3 gr/l dosage), Extra Brut (3 tot 6 gr/l)  of Brut (6 tot 12 gr/l) toegestaan. Minimaal 15 maanden sur lie. Minimaal 24 maanden sur lie voor Reserva en/of 36 maanden voor Gran Añada.

Baanbreker Bodega Pujanza

Bodega Pujanza bevindt zich in Laguardia, in het hart van de Rioja Alavesa, aan de voet van de Sierra de Cantabria. Een plek die, door de hoogte, als de grens voor de druiventeelt wordt beschouwd. Eigenaar en wijnmaker Carlos San Pedro staat hier aan het roer. Carlos is de vijfde generatie van een familie van telers. Hij groeide op tussen de wijnranken, vaten, kuipen en fermentatiearoma’s van de wijnmakerij van zijn ouders en voorouders, gelegen onder het familiehuis.

Foto: bodegapujanza.com

Aan het eind van de 20^ste eeuw lag bij veel wineries in Rioja de focus op het werk in de bodega. De jonge Carlos echter besloot zijn eigen visie op het wijn maken in de familie-bodega toe te passen. Hij richtte zijn ogen meer op de wijngaard, de groeiomstandigheden van de druivenstokken in de specifieke plots. Hij wilde terug naar frissere en subtielere wijnen met een goede ruggengraat. Naar elegante wijnen met een evenwichtig en aangename mondgevoel. Naar Rioja-wijnen met terroir-expressie als uitgangspunt.

“Everything we do in the bodega is conceived in order to ensure the wine does not lose its connection with the vineyard. We believe in the terroir. That’s why Pujanza wines are only made using Tempranillo and Viura, the indigenous varieties which represent their origin to perfection and are well known for allowing themselves to be influenced by the soil and climate. In its passage through the bodega, the important thing is for the wine not to lose that link to the vineyard plot from which it came”.

In 2001 werd de eerste vintage van de huidige bodega geproduceerd. Inmiddels exploiteert de bodega 40 hectare aan wijngaarden, allemaal binnen de grenzen van Laguardia, binnen een straal van amper 4 kilometer van de bodega. Van deze wijngaarden vallen vijf percelen op:

Finca Valdepoleo
Een van de meest emblematische wijngaarden van Pujanza. Het beslaat een oppervlakte van 17,5 ha en ligt op een gemiddelde hoogte van 630 m. In deze wijngaard zijn vijf soorten bodems te vinden, maar het grootste gedeelte is kalkrijke klei.

Finca La Paul
Een oude wijngaard met 60 tot 80 jaar oude stokken met een oostwest expositie. Hier schijnt de zon ’s morgens op de wijngaard. Het is de bron van de La Paul wijn.

Finca Norte
Dit is een wijngaard op een hoogte van 720 m, waarschijnlijk een van de hoogste wijngaarden in de DOCa Rioja. Wijngaarden met 40 jaar oude stokken en 3,4 hectare groot. Hier een bodem van kalkrijke klei met een 50 cm toplaag van kalksteen.

Rioja, Bodega Pujanza Finca Norta wijngaard

Finca la Valcabada
Een honderd jaar oude wijngaard die afkomstig is van de familie van Carlos San Pedro. Het is slechts 0,8 hectare en ligt op een hoogte van 600 meter. Hier ongeënte bushvine wijnstokken op zeer losse zandbodems waardoor de druifluis geen kans kreeg. Het ligt in een kleine vallei, omringd door lage heuvels en heeft een bijzonder microklimaat met een mediterraan karakter. Het is de bron van Cisma, een wijn met een beperkte productie.

Rioja, oude stokken in de Finca Valcabada van Bodega Pujanza

San Juan de Anteportalatina
Een wijngaardperceel van 1,5 hectare op een hoogte van 600 m. Met nieuwe stokken beplant in 1989. Totaal slechts 0,8 hectare wordt gebruikt voor witte druiven. Op het hoogste punt, de zogenaamde “cabezada”, worden de viura-druiven verbouwd. Dit gedeelte van de wijngaard bevat het meeste kalk en calcium in de bodem. Uit deze wijngaard komen de twee witte wijnen van Pujanza, de San Juan Anteportalatina en Ãnadas Frias. De Añadas Frias wordt alleen in de koudere jaargangen geproduceerd.

Bodega Pujanza, de proeverij

De proeverij wordt begeleid door Jesus Viguera, de export-manager van Bodega Pujanza en Rolf Ketelaar van Grandcruwijnen. Grandcruwijnen werkt al vanaf het begin met Pujanza en zij hebben dus al een jarenlange relatie met elkaar. Jesus weet alle informatie over het bedrijf en wijngaarden op bijzondere wijze te vertellen.

Jesus (links) en Rolf hebben een prachtige line-up samengesteld met het hele portfolio, inclusief meerdere jaargangen van de topwijnen.

Pujanza (Hado) 2020
Rioja DOCa Vino de Laguardia.
100% Tempranillo afkomstig van 23 verschillende plots binnen alle 5 de wijngaarden. Rijping van 12 maanden op Franse barriques en 12 maanden op fles.
In de neus rijp fruit maar zeker niet overrijp. Mooie tonen van hout en specerijen welke zeer goed zijn geïntegreerd in zowel de neus als in de mond. Medium body en fijne tannines.

Valdepoleo 2019
Rioja DOCa Viñedo Singular
100% Tempranillo afkomstig van 7 plots uit de Valdepoleo wijngaard. Rijping van 14 maanden op Franse barrique en 12 maanden op fles.
Neus met frisse en warme aroma; voornamelijk van rode bessen met subtiele tonen van zwart fruit en specerijen. Fris en complex. In de mond is de wijn delicaat, elegant en harmonieus. Wijn met medium+ body en gepolijste tannines. Zeer evenwichtig.

La Paul 2017
Rioja DOCa Viñedo Singular
100% Tempranillo afkomstig uit de La Paul wijngaard. Rijping van 12 maanden op Franse barriques, daarna 12 maanden in tanks van cement. 12 maanden flesrijping.
Vol aangename fruitaroma’s met elegant rijp fruit, minerale hints en goed geïntegreerd hout. In de mond is de wijn weelderig, breed en rond en geeft een goede frisheid en balans. Mooie fruitige, expressieve en aanhoudende afdronk.

Norte 2017, 2018 & 2019
Rioja DOCa Viñedo Singular
100% Tempranillo afkomstig uit de Norte wijngaard. Rijping van 12 maanden op nieuwe Franse barriques en 24 maanden op fles.
Intense neus met aroma’s van vers rood fruit, zoethout, licht cederhout, rokerigheid, kruidigheid en mineralig. Complex en fris, en is zeer expressief. Volle body, mooie zuren, stevige tannine maar gebalanceerd. Elegant en krachtig maar toch ook fris.

Cisma 2020 & 2014
Rioja DOCa Viñedo Singular
100% Tempranillo afkomstig uit de Valcabada wijngaard. Rijping van 22 maanden op Franse barriques en 12 maanden op fles. +/- 1100 genummerde flessen per oogstjaar.
Complexe neus. Intense neus met aroma’s van rode en zwarte bessen, met fijne gebrande toetsen, verse kruiden, leder, truffel, zoethout en potloodslijpsel. Krachtige aanzet met smaken van gekonfijt fruit. Silky tannines en fris zuurtje. Perfect uitgebalanceerd met een hele mooie structuur met een persistente en lange finale.

San Juan Anteportalatina 2020
Rioja DOCa Viñedo Singular Blanca
100% Viura afkomstig uit het hoogste gedeelte van de San Juan Anteportalatina wijngaard. 50% rijpt 12 maanden op Franse barriques. De andere 50% op cementtanks. Daarna 12 maanden op fles.
Medium intens met bloemen aroma’s, wit fruit, citrus tonen en een vleugje hout. Volle en ronde aanzet. Rijk en vol mondgevoel, balans, goede body en heeft een zeer lange filmende afdronk.

Añadas Frías 2021 & 2023
Rioja DOCa Viñedo Singular Blanca
100% Viura afkomstig uit het hoogste gedeelte van de San Juan Anteportalatina wijngaard. 50% rijpt 12 maanden op Franse barriques. De andere 50% op cementtanks. Daarna 12 maanden op fles. +/- 1000 genummerde flessen per oogstjaar. Alleen in koele jaren geproduceerd.
Medium intens met bloemen aroma’s, wit fruit, citrus tonen en een vleugje mineraliteit. Toegankelijke en frisse aanzet. Rijk mondgevoel, balans, goede body en heeft een zeer lange, mineralige afdronk.

Conclusie: baanbreker nieuwe Rioja

De filosofie van Bodega Pujanza en wijnmaker Carlos San Pedro zijn regelrecht terug te proeven in alle wijnen. Niet de traditionele houtgelagerde Rioja’s die we zo gewend zijn maar een elegante, frisse stijl wijnen met power en complexiteit. De nuance-verschillen in de wijnen ontstaan door de bodems van de wijngaarden. Het is de expressie van het terroir. Carlos past de vinificatie en rijping aan, afhankelijk van het oogstjaar. Met altijd zomin mogelijk houtgebruik. Een visie die hij al 25 jaar geleden begon. Daarom mag je concluderen dat Carlos absoluut een pionier en voortrekker is in Rioja. Pas in 2019 kwam het Consejo Regulador met een nieuwe classificatie, mede gebaseerd op de bevindingen en werkwijze van Carlos en Bodega Pujanza!

Importeur: https://www.grandcruwijnen.nl/

Bronnen, maps en foto’s:

https://riojawine.com/en/

https://rioja.uk

https://www.bodegaspujanza.com/en/

🍇🥂Geen enkel culinair nieuwtje missen🍷🍴?
 Schrijf je dan hier in
voor onze wekelijkse nieuwsbrief en/of
volg Anne-Wies op
Instagram, LinkedIn of Facebook

*Michael Kardienaal is naast Grafisch Technicus ook Register Vinoloog, wijnadviseur, wijndocent, wijnschrijver en heeft WSET level 3 behaald. Met zijn bedrijf briccowijnadvies.nl geeft hij wijncursussen, proeverijen en workshops. Lees hier de artikelen van Michael.

#Michael